Toxisch leiderschap, een term die we het voorbije jaar al meermaals de revue hebben zien passeren. Maar waar gaat dit nu eigenlijk over en zien we spoken of schuilt er een kern van waarheid in dit fenomeen?

Als Organisatie-Architect werkt onze partner en Lumina practitioner, Guy Janssens, al 33 jaar in allerlei organisaties. Dat betekent o.a. dat hij hen begeleidt om structuur te creëren en om teams zodanig samen te stellen, dat de “juiste persoon op de juiste plaats” zit, waardoor medewerkers beter functioneren. Dat maakt ook dat de performantie van het team groeit en de talenten van de teamleden tot hun recht kunnen komen met betere resultaten als gevolg. Vanuit deze ervaring deelt hij zijn kijk op toxisch leiderschap.

It’s all about perception

Een leider van een team, op gelijk welk niveau in de organisatie, kan bijdragen aan een toxische werkomgeving door zijn/haar gedrag en/of communicatiestijl. Dit is uiteraard persoonsafhankelijk, want wat voor de ene medewerker prima werkt, zorgt voor de andere voor frustratie en stress.

Zo zal je als een sturend leider, die eerder direct in zijn/haar communicatiestijl is, door bepaalde medewerkers, die eerder een bemiddelende stijl waarderen, als toxisch kunnen ervaren worden. Maar evengoed kan je als een leider, die luisterend en consensusgericht is en eerder meegaand in zijn/haar communicatiestijl, door medewerkers, die eerder een actiegerichte stijl verwachten, ook als toxisch ervaren worden.

Vermits er in de meeste organisaties geen feedbackcultuur bestaat, is de leider zich vaak niet bewust van deze percepties. Medewerkers weten niet hoe hier mee om te (mogen) gaan of kijken zwijgend toe om verschillende redenen, waardoor dus ook dat bewustzijn bij de leider niet zal ontstaan.

Wat is een toxische leider?

Een toxische of giftige leider is een leider binnen een organisatie, team of groep die schadelijk gedrag vertoont en zo een negatieve invloed heeft op de mensen om hem/haar heen en op de algehele werkomgeving. Toxische leiders vertonen vaak destructieve kenmerken en gedragingen, die de productiviteit, motivatie en het welzijn van medewerkers schaden.

Hieronder enkele veelvoorkomende kenmerken van toxische leiders:

• Dominantie: Ze oefenen vaak buitensporige controle uit over anderen en zijn autoritair in hun besluitvorming, zonder ruimte te geven voor inspraak of feedback van anderen.
• Gebrek aan empathie: Ze tonen weinig begrip of medeleven voor de gevoelens, behoeften en zorgen van anderen en negeren vaak persoonlijke problemen.
• Manipulatief gedrag: Ze kunnen manipulatieve tactieken gebruiken om anderen te beïnvloeden, zoals liegen, bedreigen of chantage.
• Micromanagement: Ze bemoeien zich vaak met elk aspect van het werk van hun teamleden, wat leidt tot frustratie en een gebrek aan autonomie.
• Negatieve communicatie: Ze gebruiken vaak negatieve taal, kritiek en beledigingen in hun interacties, wat leidt tot een vijandige werkomgeving.
• Gebrek aan verantwoordelijkheid: Ze zijn vaak niet bereid om verantwoordelijkheid te nemen voor fouten of problemen en schuiven de schuld vaak af op anderen.
• Favoritisme: Ze kunnen bepaalde medewerkers voortrekken en anderen benadelen op basis van persoonlijke voorkeur in plaats van objectieve prestatiecriteria.
• Gebrek aan transparantie: Ze houden informatie achter, nemen beslissingen achter gesloten deuren en zijn niet open over hun plannen en motieven.

Wat betekent dit voor een organisatie?

Toxische leiderschapsstijlen kunnen ernstige gevolgen hebben voor de organisatie: een hoog personeelsverloop, verminderde productiviteit, lage betrokkenheid, het brengt stress met zich mee,  en zorgt voor verminderde fysieke en mentale veerkracht.

Het is vooral belangrijk voor organisaties om dergelijke leiders te identificeren en passende maatregelen te nemen. Enkel zo beperk je de negatieve impact en bevorder je een gezonde werkomgeving. Dit kan o.a. door het aanbieden van coaching, training of in sommige gevallen zelfs beëindiging van hun dienstverband.

Hoe ga je als organisatie om met (vermoedelijk) toxisch leiderschap?

Er zijn een aantal technieken, tools en benaderingen om toxisch leiderschap of het vermoeden te kunnen herkennen om er vervolgens op gepaste manier mee om te gaan.

Zoals eerder aangehaald is het creëren van een feedbackcultuur op een technisch correcte en effectieve wijze van cruciaal belang. Zo kan je ook de openheid in teams laten groeien. (Bv. a.d.h.v. de Lumina Leader 360° tool) Verder bestaan er ook psychometrische tools, die in detail tonen welk gedrag iemand vertoont en op welke manier dat gedrag kan omslaan in ongewenst gedrag (Bv. de Lumina Spark tool).

De term “toxisch leiderschap” wordt al eens te pas en te onpas in de mond genomen. Daarnaast zijn er ook gradaties in de mate van toxisch leiderschap. Het is daarom zeer waardevol voor organisaties om in dit soort situaties een analyse te maken via de genoemde tools en om vervolgens in gesprek te gaan met elkaar. Zowel de leider als het team krijgen hierdoor inzichten en handvatten om hier op gepaste wijze mee om te gaan.

Krijg inzicht in je leiderschapsstijl met de Lumina Leader 360° tool

Lumina Leader biedt leiders informatie die moeilijk ergens anders te vinden is. Het onthult een accuraat beeld van hun unieke leiderschapsstijl. Het wijst ook op blokkades en blinde vlekken en helpt je deze te vermijden.

De 360 review, met de mogelijkheid tot het geven van anonieme feedback, geeft leiders een verhelderend beeld van hoe verschillende groepen van mensen (baas, collega’s, medewerkers en anderen) hun leiderschapsstijl ervaren.

Dit rapport is dan de basis voor een ontwikkeltraject. De leider leert om al de eigenschappen en competenties, die nu op een overdreven / niet-effectieve wijze worden ingezet, stap-voor-stap in te zetten op een effectieve wijze, met name aangepast aan de situatie en de mensen rondom hem/haar.

Soms best confronterend, maar als hij/zij bereid is om hiermee aan de slag te gaan, zal het zijn/haar eigen effectiviteit, de effectiviteit van het team en de resultaten van de organisatie alleen maar ten goede komen op een duurzame wijze.

Fenomeen of hype?

In de praktijk zie je dat toxisch leiderschap vaak een samenspel is van de persoonlijkheidskenmerken van de leider, de medewerkers en de omgeving/bedrijfscultuur. Het is daarom van groot belang om dit in kaart te brengen. Wanneer je als organisatie hier proactief mee aan de slag te gaat, stimuleer je zo dat leiders en medewerkers gaan nadenken over hun eigen gedrag en de impact ervan op anderen. Een eerste stap om toxisch leiderschap als hype uit het werkveld te halen.

Wil je graag weten wat Lumina Leader en/of Lumina Spark concreet voor jou of je organisatie kan betekenen? Contacteer ons gerust, we vertellen je er graag over.